Kunst op verwijzing

Kunst op verwijzing

Mensen die het mentaal lastig hebben, krijgen van de huisarts een voorschrift voor medicatie of een verwijsbrief voor de therapeut. En dat kan helpen, zeker. Maar er zijn aanvullende en versterkende remedies die ook oog hebben voor de hele mens en hoe die in de het leven en in de samenleving staat. Zoals kunst. 

Op het eerste gezicht lijkt kunst weinig met zorg te maken te hebben. Al helemaal niet met wat klassiek onder zorg verstaan wordt. Maar onder de radar bloeien in het buitenland al langer initiatieven die kunst als een alternatieve of aanvullende derde weg gebruiken naar gezondheid en psychisch welzijn.

Als huisarts ontdekte Lieve Nagels pas nadat ze de stethoscoop aan de haak gehangen had, wat kunst vermag, toen ze aan een studie kunstgeschiedenis begon. “Uit wetenschappelijk onderzoek door de Wereldgezondheidsorganisatie is gebleken dat de confrontatie met kunst gezondheid en sociale inclusie bevordert.”

Mensen zijn immers meer dan hun ziekte alleen. “In het Verenigd Koninkrijk, in Nederland, … staat men daar al verder in. Ze hebben er meer oog voor een integrale en positieve visie op gezondheid. Ze begrijpen dat mensen die niet goed in hun vel zitten, ook sociaal geïsoleerd geraken.” 

Kunst en cultuur zijn dan een manier om mensen opnieuw te verbinden met de samenleving. Het bracht Lieve Nagels op het pad van Evelyne De Mesmaecker, die als vrijwilligster voor Samana samen met een groep chronisch zieke personen in Bozar een verwenbad met kunst en cultuur kreeg. De groep werd begeleid door een kunstfacilitator. “Het was een deugddoende ervaring”, vertelt ze.

Een ervaring die dankzij de ontmoeting met Lieve werd omgezet in een nieuw traject voor mensen met aanslepende mentale klachten. Ze brachten een groep samen voor acht sessies, onder begeleiding van een professionele kunstfacilitator, in een warme zolderruimte in het museum Parcum in de Abdij van Heverlee. Een plek als een “veilige cocon”, waarin de deelnemers in de watten gelegd werden.

Dat was zo’n succes dat ze steun vroegen aan het Fonds Dr. Daniël De Coninck in het kader van de projectoproep over doelgerichte zorg, om zoveel mogelijk trajecten te kunnen organiseren en zo de interventie, die ze ‘Kracht uit Kunst’ hebben gedoopt, uit te testen. Ze werken samen met partners uit de zorg-, welzijns- en culturele sector in de regio Leuven, met vertegenwoordigers uit de doelgroep van de langdurig zieken zelf en de eerstelijnszone. Wetenschappelijk worden ze ondersteund door de onderzoeksgroepen Kunstwetenschappen en Maatschappelijke Gezondheidszorg.

De deelnemers worden doorverwezen door een huisarts of een andere eerstelijnswerker, zoals een thuisverpleegkundige of een buurtwerker. In acht sessies surft de groep doorheen de kunstgeschiedenis aan de hand van verschillende thema’s waaronder de kracht van poëzie, woord en taal, manieren van kijken of de kracht van verbeelding. 

“Het is niet de bedoeling dat ze hun rugzak daar legen. Het is geen therapie. Kunst is een middel, een manier om het vastgeroeste denken over hun ziekte en over zichzelf te doorbreken”, zegt Lieve. “Maar onvermijdelijk komt dat bovendrijven.”

De deelnemers zijn geen passieve ontvangers, ze geven mee vorm aan de sessies. “De persoonlijke noden en doelen van de patiënten staan centraal”, zegt Lieve. “Kunst houdt mensen een spiegel voor om naar zichzelf te kijken, hen te empoweren en opnieuw zelf richting te geven aan hun leven, aan hun gezondheid en hun welbevinden.” 

Dit sluit naadloos aan bij de doelstellingen van doelgerichte zorg. “We zien hoe dit traject mensen energie geeft, elke bijeenkomst is een verrijking”, vertelt Evelyne. In de bevraging nadien loven de deelnemers het “vernieuwende” karakter van dit project, waarin ze het gevoel hebben “als mens centraal” te staan. Ze zeggen actiever te zijn geworden, zin te hebben in andere dingen, en “meer goesting te hebben om buiten te komen”.

Lieve en Evelyne herinneren zich een van de deelneemsters die tijdens de eerste sessie heel stil in een hoekje van de abdijzolder zat. Tegen het einde van het traject had ze zich aangemeld om zelf als vrijwilligster aan de slag te gaan. Kunst, zo zei ze zelf, is een uitstekende afleiding om niet te zitten piekeren.

Maar kunst doet zoveel meer, weet Lieve uit de wetenschappelijke literatuur. En ze stelt het ook vast tijdens de interventie. “Omdat ze via de confrontatie met kunst de inzichten in zichzelf verdiepen, wordt de verandering die het traject teweegbrengt in hun fysieke en mentale gezondheid meer verankerd. Ze gaan ook minder een beroep doen op artsen en zo minder druk leggen op de overbevraagde eerste lijn.” 

Om het project vorm te geven had Lieve samen met Samana een denktank opgezet met eerstelijnszones, ook om alle neuzen in één richting te krijgen en de visie op positieve gezondheid te harmoniseren. Een half jaar lang hebben ze samen gebrainstormd. Deze denktank is nu de uitvalsbasis voor de verspreiding van kennis over hun initiatief in de regio Leuven.

De verwijzers, die de deelnemers doorsturen naar het traject, worden gebrieft wanneer hun patiënt begonnen is en wanneer de interventie afgelopen is, zodat ze hun patiënten ernaar kunnen vragen en op die manier het effect mee vasthouden. “We promoten deze aanpak ook in groeps- en andere eerstelijnspraktijken in het Leuvense waar we telkens een korte pitch houden.” 

Lieve droomt bovendien van een netwerkavond voor alle artsen en andere eerstelijnsactoren in de bredere Leuvense regio. “Doelgerichte zorg, het is nog niet bij iedereen even goed gekend” zegt ze. “Ons biomedisch model maakt het artsen en andere eerstelijnswerkers niet makkelijk om die knop om te draaien. Ze hebben vaak weinig tijd om dieper te graven, dat is vaak ook de reden dat niet verder wordt gedacht dan aan medicatie of therapie. We willen  overtuigen dat ook kunst  werkzaam en werkbaar is om in te zetten voor een betere gezondheid en levenskwaliteit.”

Ben je zelf benieuwd naar andere inspirerende verhalen over eerstelijnsprofessionals die doelgerichte zorg implementeren in hun dagelijkse werking? Hou dan zeker de website van het Fonds in de gaten.