Alcoholverslaving bestrijden vanuit de eerste lijn
Ook al komt alcoholverslaving veel voor, het blijft vaak verborgen. Deze ziekte kan echter opgespoord en aangepakt worden vanuit de eerste lijn, zoals twee pilootprojecten in Waals-Brabant aantonen: het één geeft de apotheker een proactievere rol, het ander meet de impact van creatieve en therapeutische workshops op alcoholverslaafde patiënten.
“De apotheker kan een belangrijke rol spelen bij de vroegdetectie van alcoholmisbruik en bij de begeleiding van verslaafde personen,” zegt Marie-Anne Meulders, zelf apotheker in een apotheek en in een ziekenhuis. “Maar hij moet daarvoor wel opgeleid zijn. Hij moet ook een beroep kunnen doen op een lokale en multidisciplinaire organisatie die gespecialiseerd is in verslaving.”
Dat wil ze bereiken met een project dat de steun heeft van het Fonds Daniël De Coninck binnen het ASAR-BW-netwerk (Aide et Soins en Assuétudes Réseau Brabant-Wallon), een vzw die erkend is door het Waalse Gewest en waarin ze de apothekers vertegenwoordigt. “Alcoholverslaving is grotendeels verborgen,” zegt ze. “Wij schatten dat amper 8% van de alcoholverslaafde patiënten hulp krijgen. Het zijn complexe patiënten die veel tijd vragen, die vaak ontkennen dat ze een probleem hebben en die ook cognitieve problemen hebben waardoor ze niet om hulp vragen. Zorgverleners moeten dus de eerste stap doen, en veel patiënten verwachten dat ook. De apotheker is dan ideaal geplaatst om deze proactieve rol op zich te nemen.”
Verwijsvoorzieningen
Maar te weinig apothekers zijn gesensibiliseerd en opgeleid voor deze taak. “Je moet leren alert te zijn voor aanleidingen om het onderwerp aan te kaarten, zoals bepaalde ziekten die verergeren bij alcoholmisbruik (diabetes, hoge bloeddruk, slapeloosheid, gastro-intestinale problemen…) of de wisselwerking van bepaalde geneesmiddelen met alcohol. Dit zijn kansen om vakkundig de juiste vragen te stellen,” zegt Marie-Anne Meulders. “Als tijdens het onderhoud blijkt dat de persoon in kwestie te veel drinkt in vergelijking met de normen van de Hoge Gezondheidsraad, maar dat er nog geen sprake is van verslaving, volstaat vaak een korte tussenkomst van de apotheker – de patiënt informeren, advies geven, opvolgen en aanmoedigen – om het alcoholgebruik te matigen.”
Sinds haar opleiding alcohologie vormt en informeert Marie-Anne Meulders op haar beurt artsen en apothekers zodat ze die vroegdetectie in de eerste lijn op zich kunnen nemen. “Als ze een geval van echt alcoholisme op het spoor komen, sturen ze de patiënt best door naar een gespecialiseerd centrum. Dit veronderstelt dat apothekers het hulpnetwerk goed kennen. Dat is echter vaak verzadigd en ontoereikend. Ik pleit daarom voor de oprichting van kleine, multidisciplinaire teams voor ambulante zorgen, die flexibel zijn en snel kunnen reageren, met een arts, een psychotherapeut, een maatschappelijk assistent, een apotheker, en die voor een globale bio-psychosociale aanpak zorgen.” Dergelijke initiatieven vallen buiten het bestek van het Fonds De Coninck. Er wordt voor subsidies contact gezocht met het Waalse Gewest of de ziekenfondsen om hen te overtuigen dat dit een goede investering is en zelfs een besparing kan opleveren.
Zich erkend weten
Dokter Thierry Wathelet werkt voor het gezondheidscentrum Espace Santé in Ottignies, meer bepaald bij Patchwork, een gespecialiseerde dienst voor alcoholverslaafde patiënten. “Wij organiseren workshops artistieke expressie (schilderen, klei, mozaïek) waar deze patiënten hun emotionele beleving vrije baan kunnen geven en aan het eind woorden plakken op wat dit in hen heeft bovengewoeld,” zegt hij. “Ik voelde instinctief dat deze workshops patiënten deugd deden, ze hielpen stabiliseren of zelfs stoppen – want je moet geen geheelonthouder zijn om te kunnen deelnemen. Maar ik wilde de impact op de cognitieve en executieve functies objectiveren om onze aanpak te kunnen verfijnen. De oproep van het Fonds De Coninck kwam daarvoor op het juiste moment.”
Naast deze evaluatie steunde het Fonds ook een theater- en improvisatieworkshop, die nu voor een jaar gefinancierd wordt door het Waalse Gewest. “Deze tool is het sluitstuk van ons aanbod omdat het mensen via bewegings- en mondelinge expressie de kans geeft om elkaar in de ogen te kijken, terwijl de artistieke ateliers vooral gaan over zelfontdekking,” zegt dokter Wathelet. “Bovendien stimuleren theateroefeningen en repetities het geheugen en de neurocognitieve functies. Die gaan vaak achteruit bij alcoholverslaafde patiënten. Wat al die workshops gemeen hebben, is dat de deelnemers zich erkend voelen en de kans krijgen om iets constructiefs te doen, op een plek waar het eens niet gaat over hun probleem.”
Cohorte van patiënten-getuigen
Nochtans is het niet eenvoudig om het effect van deze activiteiten in cijfers te gieten. Thierry Wathelet: “Het grootste probleem is een voldoende representatieve cohorte van patiënten-getuigen, die alleen individueel opgevolgd worden, samen te stellen. Ik werk daarvoor samen met collega’s-therapeuten, maar de betrokkenen hebben vaak zeer uiteenlopende kenmerken. Het onderzoek zou moeten kunnen worden voortgezet na de voorziene deadline om betekenisvol te zijn. Nog een moeilijkheid is het bepalen van de maatstaven: welke effecten zijn toe te schrijven aan het creëren van sociale contacten, zoals bijvoorbeeld bij anonieme alcoholisten, en welke zijn het gevolg van de activiteit op zich?”
Daarom vult dokter Wathelet de kwantitatieve studie aan met kwalitatieve getuigenissen van patiënten die getuigen hoeveel deugd ze hebben gehad van deze workshops. En die getuigenissen spreken voor zich. “Ik had niet gedacht dat ik dit allemaal kon,” zei een van hen. “Ik voel me ontspannen, dat heeft meer deugd gedaan dan een glas wijn. Ik kreeg weer zelfvertrouwen, want ik word goed begeleid, er wordt geen druk gezet,” zegt een andere deelneemster. “Dankzij de workshops ben ik gestopt met drinken,” zegt nog een andere deelnemer. “Ik voel me weer mezelf. Ik probeer mensen liefde te geven.”
Twee gesteunde initiatieven 2018 – oproep ‘Beurzen voor eerstelijnsprofessionelen’
Meer info ‘Aide et Soins en Assuétudes Réseau Brabant Wallon’